Μαθήματα περὶ τὴν Ἑλλήνων Γλῶσσαν - Εἰσαγωγή Α' - Σύντομη ἱστορία τῆς Ἑλληνικῆς Γλώσσας

Γιὰ τὸν φίλο καὶ ἀδελφό μου στὴν ψυχή, καὶ ἕναν μεγάλο πατριώτη, τὸν Ἑλληνικὸ ἀρχαιόλογο Ἀλέξανδρο Βουβουλή

Σύντομη ἱστορία τῆς Ἑλληνικῆς Γλώσσας

1. Οἱ Ἰνδοευρωπαϊκὲς Γλῶσσες

Ἡ Ἑλληνικὴ γλῶσσα εἶναι μιὰ γλῶσσα ποὺ ἀνήκει στὴν γλωσσολογικὴ οἰκογένεια ὀνομαζόμενη "Ἰνδοευρωπαϊκή" (1). Ἐπιπλέον ἀπὸ τὰ Ἑλληνικά, οἱ ἀρχαιότερες ἰνδοευρωπαϊκὲς γλῶσσες ποὺ γνωρίζουμε εἶναι τὰ σανσκριτικά (Ἰνδία), τὰ ἀβεστικά, τὰ ἀρχαῖα περσικά (Ἰράν), οἱ ἀνατολικὲς γλῶσσες (χεττiτικὰ, λουβιτικά, κτλ.) καὶ τὰ λατινικὰ καὶ οἱ ἰταλικὲς γλῶσσες τῆς κεντρικῆς Ἰταλίας.

Ἄλλες ἰνδοευρωπαϊκὲς γλῶσσες ποὺ γνωρίζουμε γιὰ μαρτυρίες εἶναι: οἱ κελτικές (ἰδιαίτερα τὰ ἠπειρωτικὰ κελτικὰ ἀπὸ ποῦ προέρχονται τὰ ἀρχαῖα Ἰρλανδικά), τὰ ἀλβανικά, τὰ ἀρμενικά, τὰ βαλτικά, τὰ γερμανικὰ, τὰ σλαβικὰ καὶ τὰ τοχαρικὰ στὴν Κεντρικὴ Ἀσία.

Μεταξὺ τῶν ἰνδοευρωπαϊκῶν γλωσσῶν, τὰ Ἐλληνικὰ δὲν δεικνύει ἐγγύτητα μὲ ἄλλη γλῶσσα ἀπὸ τὴν ἰδία οἰκογένεια, ἀλλὰ ἔχει κάποιες ὁμοιότητες μὲ πολλὲς αὐτῶν. Ἴσως ἔχει εἰδικὴ συγγένεια μὲ τὰ Μακεδονικά. Σε κάποιες περίπτωσες συμπίπτει μὲ μιὰ ὀμάδα γλωσσῶν, καὶ σὲ ἄλλες, μὲ μιὰ ἄλλη. Γιὰ αὐτὸ λέγεται ὅτι εἶναι μιὰ ἀπομονωμένη γλῶσσα.

Πρόσφατες ἔρευνες, ὡς ἡ τοῦ Garrett (1999), προτείνουν ὅτι ἡ ἰνδοευρωπαϊκὴ διάλεκτος ποὺ μετὰ θὰ γίνει στὰ Ελληνικὰ ἦταν ἕνα διαλεκτικὸ συνεχὲς μὲ τὶς διαλέκτους ποὺ θὰ γίνουν στὴν ἰταλικὴ καὶ στὴν κελτική γλῶσσα ἀντίστοιχα (καὶ μὲ ἄλλες διαλέκτους ἐλάχιστα μαρτιρούμενες, σαν τὸν πρόδρομο τῆς βενετικῆς γλώσσας, καὶ μὲ ἄλλες ἁπλοϊκὰ χαμένες).

(1) ἡ μητέρα γλῶσσα ἀπὸ ποὺ προέρχονται οἱ ἄλλες γλῶσσες ἐδῶ ἀναφερόμενες εἶναι ἡ Πρωτο-ινδοευρωπαϊκὴ γλῶσσα. αὐτὴ εἶναι μιὰ θεωρητικὴ ἀνασυγκρότηση ἀπὸ τὶς μαρτυρίες αὐτῶν τῶν γλωσσῶν, ποὺ δυστυχῶς δὲν λάβει σαφὴ ἀποτελέσματα, γιατὶ οἱ ἀρχαιότερες ἐποχὲς τῶν γλωσσῶν διαβιβάστηκαν κακῶς, καὶ γιατὶ ἤδη στὴν βασικὴ γλῶσσα σαφῶς ὑπήρξαν διαλεκτικὲς διαφορές.

2. Οἱ προέλευσες τῆς Ἑλληνικῆς γλώσσας (2100 π.Χ.-1550 π.Χ)

Μεταξὺ των 2100 y 1600 π. Χ., ἀποικιστὲς ποὺ μιλοῦσαν μίαν ἰνδοευρωπαϊκὴ διάλεκτο, ἀναγκασμένοι γιὰ νὰ μεταναστέψουν γιὰ τὴν κλιματολογικὴ περίσταση, τοποθέτεται στὸν τωρινὸ Ἑλληνικὸ ἔδαφο, μετατοπίζοντες τοὺς ἀποικιστὲς ποὺ κατοικοῦσαν ἐκεῖ. Ἀλλὰ δὲν γνωρίζουμε πῶς αὐτὴ ἡ "κοινὴ Ἑλληνικὴ" σχετικῶς ὁμοιογενὴς ἀποσπασματίζετο στὶς διαφορετικὲς διαλέκτους. Ὑπάρχουν διαφορετικὲς θεωρίες, χωρὶς τελικὴ συναίνεση, σχετικὰ μὲ τούτη τὴν ἀποσπασμάτηση.

Ἡ παραδωσιακὴ θέση προτείνει ὅτι ἡ διαίρεση στὶς διαλέκτους σύμβηκε ἐκτὸς απὸ τὴν Ἑλλάδα, στὸν βορριὰ ἀπὸ τὰ βουνὰ τοῦ Πίνδου. Σύμφωνα μὲ τὸν Γερμανικὸ γλωσσόλογο Paul Kretschmer (Πόλ Κρέτσμερ), οἱ διαφορετικὲς ὀμάδες ὁμιλητῶν μίας αὐτῆς διαλέκτου θὰ κατεῖχαν τὴν τωρινὴ Ἑλλάδα χωριστῶς καὶ στὶς διαδοχικὲς περιόδους. Ἔτσι·

1. π. 1900 π. Χ. – Ἰωνικὴ κατοχή, εἰσήγαγε τὴν ἰωνικὴ διάλεκτο.

2. π. 1600 π. Χ. – Ἀχαία κατοχή, εἰσήγαγε τὴν αἰολικὴ διάλεκτο.

3. π. 1200 π. Χ. – Δωρικὴ κατοχή, εἰσήγαγε τὴν δωρικὴ διάλεκτο.

Αὐτὴ ἡ θεωρία δέχθηκε πολλὲς κριτικὲς, γιατὶ σχετίζει ἀμέσως κάθε διάλεκτο μὲ μια μετανάστευση καὶ φυλή, καὶ γιατὶ θέτει κοφτερὰ ὅρια μεταξὺ κάθε διάλεκτο·

• ὁ Γερμανὸς ἱστοριογράφος Karl Julius Beloch πρότεισα ὅτι δὲν ὑπῆρξαν μετανάστευσες· Σύμφωνα μὲ αὐτό, οὔτε κι αν ὑπῆρξε ἡ δωρικὴ κατοχή, ποὺ περίπου 1200 π. Χ. κατάστρεψε τὸν Μυκεναϊκὸ πολιτισμό, ἀλλὰ δὲν προτείνει καμία ἐναλλακτικὴ ἐξήγηση.
• ὁ Γερμανὸς φιλόλογος Ulrich von Wilamowitz-Möllendorf πρότεισα ὅτι ὑπῆρξαν δύο μετανάστευσες· ἡ πρώτη τῶν Ἰωνίων καὶ Αἰολιῶν (ποὺ διαφέρουν ἀπὸ τὴν μια ἄλλη ὅταν κατεῖχαν τὴν τωρινὴ Τουρκία), καὶ ἡ δευτέρα τῶν δωρίων.

Παρ' ὅλες τὶς κριτικές, ἡ θεωρία τοῦ Kretschmer εἶχα μακρὴ ἀποδοχὴ μέχρι τουλάχιστον 1953, ὅταν ἡ Γραμμικὴ Β ἀποκωδικοποιήθηκε (1).

3. Τὰ Μυκεναϊκὰ Ἑλληνικά (1550 π.Χ.-1150 π.Χ.)

4. Ἡ Γεωμετρικὴ Ἐποχή (1150-800 π.Χ)

5. Ἡ ἀλφαβητικὴ ἢ ἀρχαία περίοδος (800-480 π.Χ.)

6. Διαφορετικότητα τῶν διαλέκτων (800-480 π.Χ.)7. Ἡ κλασικὴ περίοδος: 480 – 323 π. Χ.

8. Ἡ ἑλληνικστικὴ περίοδος: ἡ κοινὴ διάλεκτος (323-146 a.C.)

9. Ἡ Ῥωμαϊκὴ περίοδος καὶ ἡ κοινή (146 π.Χ.-330 μ.Χ)

10. Ἡ βυζαντινὴ Ἑλληνικὴ γλῶσσα (330-1453)

11. Ἡ Ἑλληνικὴ γλῶσσα στὴν περίοδο τῆς Τουρκοκρατίας [μεταβυζαντινή] (1453-1821)

12. Ἡ Ἑλληνικὴ γλῶσσα στὴν περίοδο τῆς Ἐπανακατάληψης (1821-σήμερα)